Petrol fiyatları 2022 yılında ciddi bir artış gösterdi. Enerji krizi olarak adlandırılan Rusya-Avrupa gerginliğii fiyatların 120 doları aşmasına neden oldu. Brent petrol 125 dolar seviyesi üzerini görürken ham petrol de 123 doları gördü. Peki nedir bu petrol fiyatlarını etkileyen faktörler? İşte petrolün fiyatını etkileyen faktörleri sizler için detaylıca anlattık.
Dünyada Petrol Kullanımı
Dünyada hayatın işlemesi enerji kaynaklarına bağlıdır ve bu enerji kaynakları arasında en önemli kaynak olarak petrol gösterilebilir. Petrolün tüm türevleri sanayide ve endüstride kullanılmaktadır. Bu açıdan hammadde enerji kaynakları bütün emtia araçları içinde önemli bir yere sahiptir. Petrol sınırlı coğrafyalarda çıkarılmasına rağmen tüm dünyada yoğun olarak tüketilmektedir. Dünyada şu an ve geçmiş 200 yıl içinde petrol veya türevlerinin kullanılmadığı bir coğrafya yoktur. Nüfusun kalabalıklaşması insan konforunun artması ve konfordan vazgeçmenin imkansızlığı, petrol kaynaklarına talebi hiç eksiltmiyor. Örneğin petrol türevleri ile çalışan araçların, gemilerin, trenlerin uçakların kullanımının ortadan kaldırılması gibi bir durum söz konusu olamaz. Yine petrol türevlerinin hammadde olarak kullanılması ile elde edilen elektrik üretim santralleri, küresel kirliliğe rağmen çalışmaya devam edecek.
Petrol Fiyatlarını Etkileyen Faktörler
Bilindiği üzere ham petrol, rafine edilmemiş petrol ve fosil yakıtların tümüdür ve bu siyah altın; hidrokarbonların ve diğer organik maddelerin bileşimidir. Bütün yakıtların yanı sıra, gübre endüstrisinin hammaddesi olarak ve plastik sanayisinde kullanılan petrokimyasal ürünlerin temel kaynağı petroldür. Bundan dolayı gerek yerel gerekse küresel anlamda hayatımızı bu kadar büyük bir ölçüde etkileyen petrol hammaddesinin, ekonominin ana bileşeni olması nedeni ile iş adamları ticaret adamları ve ekonomistlerin radarında kalmaya devam eden bir ürün olarak petrolün fiyatlarındaki hareketlilik, tüm dengeleri değiştirebilmektedir.
Petrol fiyatları arttığında dolaylı olarak tüm tüketim maddelerine zam gelir. Düştüğünde de tüketim maddelerinin düşmesi gerekirken bazı ülkelerde bu düşüş olmaz. Ekonomik büyümeyi engelleyen en önemli temel bileşenlerin başında petrol gelmektedir. Petrol maliyeti arttığında enflasyon da buna bağlı olarak artar. Düşük petrol fiyatları, gıda sektöründen ilaç sektörüne; kozmetik endüstrisinden inşaat endüstrisine kadar her sanayi kolunu etkiler. Petrol fiyatları neden artar veya petrol fiyatları neden azalır? Bu kilit bilgi; küresel olarak dünya ekonomisini etkileyen petrolün, hayatımızı nasıl etkilediğini anlamak için araştırılmalıdır.
Jeopolitik Faktörler Petrol Fiyatlarını Etkiler
Örnek vermek gerekirse, dünyada petrol üretimi alanında kompakt bir konuma sahip olan orta doğu ülkelerindeki gerilim, direkt olarak petrol fiyatlarını etkiler. Son dönemlerde gerçekleşen Arap Baharı bu ani yükselişe neden olan bir müdahaleydi. Arap baharından önce 100 doların altında olan petrol varil fiyatları, bu operasyondan sonra 100 doların üzerine çıktı. Bir başka örnek olarak; Hürmüz boğazı etrafındaki ülkelerde ortaya çıkacak olan bir gerilim; dünya ihracatının yüzde kırkını etkileyen bu boğazın fiyatlara olumsuz etkisine yol açacaktır.
Basit bir istatistik; 2013 yılında hürmüz boğazından bir günde 17 milyon varil petrolün geçtiğini gösteriyor. Bu oran dünyadaki petrol trafiğinin yüzde yirmisine tekabül ediyor. Orta doğu Basra körfezindeki hammaddenin de yüzde 90’ının bu boğazdan geçtiğini dikkate alırsak bu boğazı kontrol eden ülkelerdeki siyasi ekonomik gerilimlerin; dünyayı da nasıl etkileyebileceğini görebiliriz.
Artan Talep Petrol Fiyatlarını Yükseltir
Ekonomide hiç bozulmayan bir dengedir bu ve bir ürüne talep artarsa o ürünün fiyatı da artar. Dolayısıyla talep, fiyatı arttırır. Sanayisi gittikçe büyüyen Çin ve ABD Rusya gibi ülkelerin petrol talebi, her gün daha da artıyor. Ancak petrol rezervlerinin de sınırlı olduğu açıktır. Baker Opec ve Hughes verileri hammadde talebindeki değişimleri sık sık analiz ediyorlar. Analistlere göre, hammadde olarak petrole talebin artışı petrol fiyatlarını arttırmaktadır.
Doğal Felaketler Petrol Fiyatlarını Etkiler
Hesapta olmayan küresel tsunami, depremler ve doğanın dengesini ( stratejik bölgelerde) bozacak her türlü olay petrol fiyatlarını etkilemektedir. Terör saldırıları da petrol fiyatlarını yükseltir. Geçtiğimiz dönemlerde Suudi Arabistan petrol tesislerine yapılan bir saldırı nedeni ile petrol fiyatlarında yüzde 20 artış oldu. Ancak bu tür olayların etkisi uzun vadede değildir. Petrol varil fiyatı küresel piyasalarda dengeye oturur.
Rezervlerin Petrol Fiyatlarına Etkisi
Arz ve talep dengesi ile alakalı olan bu konuda yapılan birçok araştırma ve istatistikler var. Rezervler azaldığında ve talep arttığında petrol fiyatları da yükselişe geçer. ABD’de açıklanan yeni açılan sondaj kuyuları vb. detaylar da petrol fiyatlarını etkileyen faktörler arasında yer almaktadır.
Döviz Kurları ile Petrol Fiyatları Arasındaki İlişki
Küresel olarak döviz kurları arttıkça petrol fiyatları düşmekte, petrol fiyatları yükseldikçe de döviz kurları düşüşe geçmektedir. İkisi arasında ters bir korelasyon bulunmaktadır. Buna ek olarak küresel siyasi ilişkiler de petrol fiyatlarını etkilemektedir. 2019 yılında ve önceki yıllarda ABD günde 9.14 milyon varil ithal ediyordu. ABD’ye petrol satan ülkelerin hepsi ödemelerini dolar olarak almak istemedi.
Bazı ülkeler, bunun yerine altın olarak ödeme isterken (örnek Kaddafi- Libya) bazı ülkeler Euro olarak ödeme kabul etti. Ödemeleri dolar olarak kabul eden ülkeler, ABD’nin daha fazla dolar basmasına yol açtı. Bu da doların değerini düşürürken, petrol fiyatlarının yükselmesine yol açtı.
Sondaj Kule Sayılarında Artış Petrol Fiyatlarını Etkiler
Geçmiş yıllarda düşük kaliteli üretim, petrolün daha pahalıya mal olmasına neden oluyordu. Teknolojinin gelişimi ile daha kaliteli sondaj kuleleri kullanılmaya başlandı. Bu durum ABD için çok iyi bir gelişmeydi. Petrol fiyatlarını belirleyen bir faktör haline geldi.
Petrol İhraç Eden Ülkeler (OPEC) Petrol Fiyatlarını Etkiliyor
Kurulan bu organizasyonun temel olarak işlevine bakacak olursak; talebe bağlı olarak üretimi dengelemek gibi önemli bir işlevi vardır. Fiyat istikrarının sağlanması ve korunması için bu önemli bir faktördür. OPEC ülkeleri, tüm gezegenimizde üretilen petrolün dörtte üçünü üretecek rezervlere sahipler.
OPEC üyesi olan ülkelerin ürettiği 1.2 trilyon varil petrole karşılık, OPEC üyesi olmayan ülkelerin ürettiği petrol sadece 308 milyar varile ulaşıyor. Bu veri OPEC web sitesinde yer almaktadır. Ancak OPEC tüm rezervleri tamamen kullanmıyor. Dünyadaki üretimin yarısını üstlenmiş durumdalar. 2018 yılında Venezuela üretimin yüzde 25’lik kısmını gerçekleştirdi. Suudi Arabistan ise yüzde 22.4’lük kısmını üretti. İran yüzde 13, Irak yüzde 12 Kuveyt yüzde 8.5, Libya yüzde 4.1’lik kısmını üretti. Özetle rezervlerin kontrolü, küresel krizlerde hem OPEC üyesi ülkeler hem de OPEC üyesi olmayan ülkeler arasında karşılıklı anlaşmalarla tesis ediliyor. Bu iki grup birbirinden bağımsız hareket etmiyor.
Üretim Maliyetleri Petrol Fiyatlarını Etkiler
Petrol fiyatlarını etkileyen faktörler arasında üretim maliyetleri de yer almaktadır. Gezegenimizdeki sınırlı rezervlere sahip olan petrolün kontrollü ve sınırlı bir şekilde çıkarılması gerekiyor. Hidrrokarbon fiyatları arz-talep dengesi ile belirleniyor. Bu yüzden petrolün çıkarılması yeni yatakların arayışı petrolün çıkarıldıktan sonra taşınması işlenmesi ve altyapı oluşturma yenileme çalışmaları, maliyeti arttıran sebepler arasındadır.
Örneğin ABD’de 2010 yılında 1 varil petrolün çıkarılması maliyeti 100 dolar iken günümüzde bu oran 40 doların altındadır. Ancak aynı teknolojiyi diğer ülkeler kullanmıyor. Daha eski teknikleri kullanan ülkeler için maliyet daha fazla oluyor. Ancak küresel petrol fiyat dengesini korumak zorunda olan tüm ülkeler, yeni teknolojilere geçmedikçe kardan zarar etmeye, daha yüksek maliyetlerle petrol çıkarmaya devam ediyorlar.
Türkiye’de Petrol Fiyatlarını Etkileyen Faktörler
Petrol fiyatına etki eden faktörleri detaylı bir şekilde açıkladık. Bunların dışında Türkiye’de petrol fiyatına etki eden faktörler arasında ekstra olarak dolar kuru da yer almaktadır. Doların Türk lirası karşısındaki değeri Türkiye’de petrol fiyatlarını etkilemektedir. Türkiye petrol konusunda dışa bağımlı olduğundan alışverişi döviz üzerinden yapılmaktadır. Bu nedenle de Türk Lirasında yaşanan değerinde yaşanan değişimler benzin ve motorin fiyatlarına etki etmektedir.
Yani Türkiye’de döviz kurlarının yükselişi benzin fiyatlarını da yükseltecektir. Tersi durumda, yani döviz kurlarının düşüşe geçmesi halinde ise benzin fiyatlarında düşüş gözlenecektir.
Bir yanıt bırakın